Мұнай және газ

Ішкі нарықты газбен қамтамасыз ету

«QazaqGaz» ұлттық компаниясы» АҚ (бұдан әрі – QazaqGaz) магистральдық газ құбырлары мен газ тарату желілері арқылы тауарлық газды тасымалдау жөніндегі орталықтандырылған инфрақұрылымды басқарады, халықаралық транзитті қамтамасыз етеді және ішкі және сыртқы нарықтарда газ сатумен айналысады, 15 өңірде құбырлар мен газ қоймаларын әзірлейді, қаржыландырады, салады және пайдаланады. 2000 жылы құрылған Компания еліміздегі магистральдық газ құбырларының жалпы ұзындығы 20,6 мың км-ден асатын ірі желісін (оның ішінде 2 793 км-ге бұрылатын газ құбырлары) және ұзындығы 59 мың км-ден асатын газ тарату желілерін пайдалануды жүзеге асырады.

Қызметтің негізгі нәтижелері

QazaqGaz: тарих кезеңдері

2000 жылғы 5 ақпанда «ҚазТрансГаз» жабық акционерлік қоғамын құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына қол қойылды. 2004 жылғы 9 маусымда «ҚазТрансГаз» жабық акционерлік қоғамы «ҚазТрансГаз» акционерлік қоғамы болып өзгертілді.

2021 жылғы 30 қарашада «ҚазТрансГаз» АҚ Ұлттық компания мәртебесіне ие болды.

2021 жылғы 31 желтоқсанда «ҚазТрансГаз» – «QazaqGaz» болып өзгертілді.

Компания геологиялық барлау мен өндіруден бастап түпкілікті өнімді сатуға дейін барлық тізбек бойынша қызмет атқарады.

QazaqGaz халықаралық транзитті және ішкі нарыққа үздіксіз газ беруді қамтамасыз етеді, ғылыми әзірлемелерді енгізуді, жас мамандарды тәрбиелеуді және Қазақстанның энергия қауіпсіздігіне өз үлесін қосуды жоспарлап отыр.

23 жыл ішінде компания жылыту маусымында күн сайын шамамен 85 млн текше метр газ тұтынатын 2,3 млн астам абонентті көгілдір отынмен қамтамасыз етті.

Компания Қазақстан халқын газдандыру деңгейіне 59%-ға дейін жетуді және магистральдық газ құбырлары мен тарату желілерінің ұзындығын 86 мың км-ге дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр.

Бүгінгі таңда компания жалпы ұзындығы 20,6 мың км-ден асатын магистральдық газ құбырларының аса ірі желісін (оның ішінде 2 793 км-ге бұрылатын газ құбырлары) және ұзындығы 59 мың км-ден асатын газ тарату желілерін пайдалануды жүзеге асыруда.

2022 жылдың ортасында QazaqGaz-да «Амангелді Газ» ЖШС трансформациялау жолымен «QazaqGaz барлау және өндіру» жаңа бөлімшесі құрылды. Осылайша жер қойнауын пайдалану жөніндегі барлық жаңа жобалар бір құрылымда шоғырландырылған.

Компания геологиялық барлауға және жаңа кен орындарын игеруге 10 жаңа лицензия алды.

2022 жылы QazaqGaz компаниялар тобы іс жүзінде барлық өндірістік жоспарларды іске асырды.

Газды магистральдық тасымалдау 83 755 млн текше метрді құрады, оның ішінде:

• ішкі тасымалдау – 21 956 млн
• текше метр;
• газды экспортқа тасымалдау – 9 275 млн текше метр;
• халықаралық транзит – 52 513 млн текше метр;
• газды өткізу – 22 751 млн текше метрді құрады, оның ішінде экспортқа – 4 333 млн текше метр.

Жаңа газ өңдеу зауыты

2022 жылғы тамызда қуаттылығы 1 млрд текше метр Қашағандағы газ өңдеу зауыты (ГӨЗ) жобасының операторы – «GPC Investment» ЖШС сенімгерлік басқаруға QazaqGaz-қа беру өткізілді.

Тапсыру рәсімі аяқталғаннан кейін QazaqGaz командасымен қысқа мерзімде жобалық топ жасақталды және жұмылдырылды, Қазақстан Үкіметінің қолдауымен жабдықтарды жеткізу логистикасы жолға қойылды.

Qazaqgaz халықаралық компанияларды тарта отырып, жобаның кешенді аудитіне бастамашылық жасады және жүргізілді.

Жобаға 700 адам жұмылдырылған, құрылыс шыңында 2100 адам, 300 бірлік арнайы техника және 991 бірлік жабдық тартылатын болады. Пайдалануға берілгеннен кейін МӨЗ өңірде 600 тұрақты жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді.

Алғашқы іске қосу кешенінің Теміржол жолдары тартылды, бұл материалдар мен жабдықтардың уақтылы жеткізілуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Жабдықтарды дайындау процесінің сапасын бақылау мақсатында QazaqGaz TUV Rheinland мамандандырылған халықаралық компаниясын тартты.

2022 жылы бұрын бекітілген жобалау-сметалық құжаттамаға (ЖСҚ) түзету жүргізілді. ЖСҚ түзету кезінде ұқсас жобалар үшін әлемдік тәжірибені ескере отырып, жабдықтың сенімділігі мен қауіпсіздігі бөлігінде барлық кемшіліктер ескерілді. Шығарылатын өнімнің сапасына, сондай-ақ атмосфераға шығарындылардың азаюына және энергия тұтынудың төмендеуіне баса назар аудара отырып, технологиялық жабдықтар мен технологиялық процестер оңтайландырылды.

Жобалық басқаруды, жобаны инжинирингтік сүйемелдеуді күшейту үшін инжиниринг саласындағы әлемдік көшбасшылардың бірі – Technip Energies компаниясы тартылады.

QazaqGaz Атырау облысы Мақат ауданында қоғамдық тыңдаулар өткізді. Кездесуде Қашағандағы газ өңдеу зауытын салу жобасын түзету аясында қоршаған ортаға әсер етуі талқыланды. Тыңдауға аудан тұрғындары, республикалық қоғамдық экологиялық ұйымдар және жергілікті атқарушы органдардың өкілдері қатысты.

1 млрд текше метр шикі газды өңдейтін және 700 млн текше метрге жуық тауарлық газ беретін Қашағандағы газ өңдеу зауытын 2025 жылы іске қосу жоспарлануда. Жобаның екінші кезегінің қуаты жылына 2-4 млрд текше метр шикі газды құрайды. Үшінші және төртінші жобалар тағы 6 млрдтекше метр газды қамтамасыз етуі тиіс.

Газ тасымалдау жүйесін жаңғырту

Бүгінгі таңда Қазақстанда «Қазақстан-Қытай» және «Бейнеу-Бозой-Шымкент» заманауи магистральдық газ құбырлары салынды, соның арқасында газ экспорты және ішкі газбен жабдықтау қамтамасыз етілуде.

Бұл жобалар QazaqGaz қаражаты есебінен жүзеге асырылды. Сонымен қатар барлық технологиялық инфрақұрылым құрылды, оның қуатын арттырып қана қоймай, кез-келген бағытта газ ағындарын әртараптандыру мүмкіндігі бар.

QazaqGaz өңірлердің газ тасымалдау инфрақұрылымын салу, жаңғырту, қайта жаңарту және газдандыру жөніндегі инвестициялық жобаларды іске асыруды жалғастыруда.

2022 жылы компания Маңғыстау және Атырау облыстарында басым жобаларды іске асыру бойынша жұмысты бастады. Алматы ЖЭО-ны газға ауыстыру үшін газ инфрақұрылымын салу жобасы іске асырылуда.

2022 жылы «Бейнеу-Жаңаөзен» магистральдық газ құбырының екінші тізбегі – Қазақстанның газ тасымалдау жүйесінің мегажобасының құрылысы басталды.

Жобаның технологиялық схемасына сәйкес газ құбырының 2-ші желісінің жалпы ұзындығы 308 км, өткізу қабілеті жылына 5,8 млрд текше метрді құрайды.

Бүгінгі таңда Маңғыстау облысында елдің ішкі нарығында табиғи газдың ең жоғары тұтынылуы байқалады, сондықтан екінші жіп салу маңызды әлеуметтік-экономикалық мәнге ие, сондай-ақ өңірдің энергия қауіпсіздігін күшейтетін болады.

Жобаны іске асыру Маңғыстау облысының елді мекендерін, жұмысы электр энергиясын өндіру үшін газды сенімді және үздіксіз тасымалдауға, өңірдің халқын, әлеуметтік объектілері мен өнеркәсіптік кәсіпорындарын жылумен жабдықтауға, сондай-ақ штаттан тыс жағдайлардың алдын алуға және өңір халқына стратегиялық маңызды қызмет ретінде газ беруді тоқтату тәуекелін болдырмауға тікелей тәуелді ірі кәсіпорындарды тұрақты газбен жабдықтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ 2022 жылы Маңғыстау облысының, Ақтау қаласының және облыстың ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарының табиғи газға деген қажеттілігін жабатын «Окарем-Бейнеу» магистральдық газ құбырының жалғасы болып табылатын үш жіптен тұратын «Жаңаөзен – Жетібай – Ақтау» газ тасымалдау жүйесін күрделі жөндеу жалғастырылды.

Ресурстық база

Компанияның мәліметінше, 2022 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда газ тұтыну 21 млрд текше метрді, экспорт – 5 млрд текше метрді құрады. Болжам бойынша, 2030 жылға қарай ел ішінде газ тұтыну көлемі 40 млрд текше метрге дейін өседі.

Бүгінгі таңда Қазақстанда алынатын газ қоры 3,8 трлн текше метр. Газдың негізгі қорлары төрт ірі кен орнына шоғырланған: Қарашығанақ, Теңіз, Қашаған және Жаңажол. Олардың жалпы көлемі – 2,7 трлн текше метр.

Сонымен қатар QazaqGaz компаниясының табиғи газдың меншікті қорлары 2022 жылы:

• Амангелді кен орнында 10,26 млрд текше метрді;
• Жарқұм кен орнында 0,343 млрд текше метрді;
• Айрақты кен орнында 2,485 млрд текше мерді;
• Анабай кен орнында 2,226 млрд текше метрді құрады.

2022 жылғы желтоқсанда QazaqGaz компаниясы бұрын «Самұрық-Энерго» АҚ-ға тиесілі Придорожное кен орнын қабылдау-беру рәсімін аяқтады. Жол бойындағы газдың алынатын қоры шамамен 10 млрд текше метрді құрайтыны белгілі.

Придорожное кен орны Түркістан облысының Созақ ауданында орналасқан. Кен орны 1975 жылы ашылды.

ҚР Энергетика министрі 2023 жылы тауарлық газ көлемін ұлғайту жөніндегі Жол картасын бекітті, оның шеңберінде шамамен 640 млрд текше метр газдың ресурстық базасының өсуі көзделген.

2023 жылы Анабай кен орнын пайдалануға беру жоспарлануда. Өндірудің болжамды көлемі жылына 16 млн текше метрді құрайды.

2026 жылы болжамды өндіру көлемі 48 млн текше метр Барханная кен орны іске қосылады.

2027 жылы Придорожное кен орындарын өндірумен пайдалануға беру жоспарлануда. Жоспарлар бойынша өндіру көлемі жылына 142 млн текше метрді құрайды.

Сонымен қатар газ тасымалдау инфрақұрылымының тозуы газ саласын дамытуды қиындатады. Газ инфрақұрылымын жаңғыртуға мүмкіндік бермейтін қазақстандық тұтынушыларға көгілдір отын жеткізуге арналған тариф шығындарға алып келеді.

Шығындарды 18 млрд теңгеге төмендету үшін компания 2022 жылғы 1 шілдеден 2023 жылғы 30 маусымға дейінгі кезеңге Қазақстан бойынша орта есеппен 7,6%-ға арттыра отырып, көтерме бағаны бекітті.

2022 жылғы сәуірде Жамбыл және Батыс Қазақстан облыстарында пилоттық жоба іске қосылды, онда тауарлық газдың бөлшек бағасы 20%-ға төмендеді. 2022 жылғы шілдеден бастап бүкіл республика бойынша тауарлық газдың бөлшек сауда бағасы 20%-ға төмендеді.

2030 жылға қарай қазақстандықтардың 65% – 13,5 млн адамды газдандырумен қамту жоспарлануда. Өнеркәсіптік нысандар да газға ауысуда. Қазақстан республикасы Энергетика министрлігінің мәліметінше, соңғы 5 жыл ішінде елімізде газ тұтыну 35%-ға өсті. Жыл сайынғы өсім 7% құрады және болашақта тек өсе түсетін болады. Бұған жаңа өнеркәсіптік объектілерді енгізу және ірі газ-химия жобаларын іске асыру ықпал етеді.

Газды ішкі тұтынудың едәуір бөлігі халықтың қажеттіліктеріне бағытталады, бұл Қазақстан Республикасы Үкіметінің басым энергетикалық саясаты.

ҚазақстандаҚазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу комитеті (ТМРК) соңғы тұтынушылар үшін газ бағасын өңірлер мен тұтынушылар санаттарына қарай реттейді.

QazaqGaz Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігімен келісім бойынша жыл сайын Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі бекітетін шекті көтерме бағамен тауарлық газды көтерме саудада өткізуді жүзеге асырады.

IPO QazaqGaz

Компания IPO-ға 2025 жылы шығуды жоспарлап отыр. Бірақ, инвесторлардың кең ауқымына бағалы қағаздарды ұсынбас бұрын, QazaqGaz инвестициялық тартымдылығын арттыру қажет. Компания қызметінің барлық бағыттары бойынша дағдарысқа қарсы шаралар қабылдануда, шығындарды оңтайландыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Бірақ күн тәртібіндегі басты мәселе тауарлық газға баға белгілеу мәселесі болып қала береді. Бүгінгі күні оның құны төмен, сондықтан өндірушілер өндіруге қызығушылық танытпайды.

Мұндай жағдай Қазақстанда осы өнімнің тапшылығына алып келді, бұл ұлттық оператордың қызметіне әсер ете алмады.

Компания талдаушыларының есептеулері бойынша әрбір «текшеден» ұлттық газ операторы 11 теңге жоғалтады. Соңғы бес жылда компанияның 587 млрд теңге жинақталған шығыны бар (ішкі нарыққа газ сатудан), егер ештеңе өзгермесе, үш жылдан кейін компанияның шығыны 1 трлн теңгеге жетуі мүмкін.

Осыған байланысты компания жаңа бизнес-жоспар әзірлеп, ұсынды. Қазір барлық нюанстар жалғыз акционер – «Самұрық-Қазына» АҚ-мен бірлесіп пысықталуда.

QazaqGaz елдің газ саласын дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған кешенді жоспарын іске асыруға қатысады. Компания «Газ және газбен жабдықтау туралы» заңға баға белгілеуді әлеуметтік әділ реформалау, оның ішінде тауарлық газды нарықтық құны бойынша сатып алуға дайын тұтынушылар санаттарының тізбесін кеңейту бойынша бірқатар ұсыныстар енгізді.

2023 жылға арналған жоспарлар

IPO қарсаңында компания ESG рейтингінде жоғары позицияға қол жеткізуге, корпоративтік басқаруды жақсартуға, экологиялық нормативтерді қайта қарауға назар аударды.

QazaqGaz бірінші кезектегі міндеттерінің қатарында Маңғыстау және Атырау облыстарында газ тасымалдау инфрақұрылымын жаңғырту бар. Компания «Бейнеу-
Бозой-Шымкент» магистральдық газ құбырының қуатын арттыру» жобасы бойынша ТЭН әзірлеуге кірісуге ниетті. Сондай-ақ Анабай кен орнын өнеркәсіптік игеруге енгізу есебінен тауарлық газдың көлемін ұлғайту жоспарлануда.

Қашаған кен орнының операторымен (NCOC) сұйытылған көмірсутек газының барлық көлемін басқару туралы келісімге қол жеткізу бойынша келіссөздер жүргізілуде.

Шикізат өндіруден – өңдеудің жаңа кезегіне
Мұнай-газ химиясын дамыту

Еліміздің газ ресурстарын жоғары қайта бөлу өнімдерін ала отырып терең өңдеу идеясы Қазақстан тәуелсіздігінің таңында – 1993 жылы талқыланды. Теңіз кен орнын игерудің басынан бастап «Теңізшевройл» ЖШС-мен барлық келісімдерде Қазақстанға мұнай өндіру процесінде өндірілетін ілеспе газды айтарлықтай жеңілдікпен мұнай-газ химиясының қажеттіліктері үшін жеткізу туралы ережелер қамтылды.

Мұнай-газ-химия жобаларын іске асыру ниеті 2008 жылы қабылданды. Қазақстан Республикасының мұнай-химия өнеркәсібін дамытудың 2008-2013 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес, оның ішінде полипропилен мен полиэтилен өндіретін бірыңғай кешен салу көзделді. Мұндай жобаның капитал сыйымдылығын ескере отырып, екі тәуелсіз жобаға бөлу және оларды кезең-кезеңімен жүзеге асыру туралы шешім қабылданды.

Kazakhstan Petrochemical Industries. Полипропилен жаңа өндірістердің негізі ретінде

2022 жылғы қарашада Атырауда «Kazakhstan Petrochemical Industries» (KPI) зауыты іске қосылды.

KPI – шикізатты терең өңдеумен Қазақстанның мұнай-газ химиясы саласындағы алғашқы ауқымды жоба. ҚМГ еншілес кәсіпорнында жыл сайын 500 мың тоннаға дейін дайын өнім өндірілетін болады – полипропиленнің жалпы әлемдік өндірісінің шамамен 1%.

Теңіз кен орнынан түсетін пропан полипропилен өндірісі үшін бастапқы шикізат. Пропан кешен алаңына теміржол көлігімен вагон-цистерналарда жеткізіледі. Орташа тәулігіне жалпы көлемі 2 300 тонна болатын 72 вагон құйылады.

KPI зауыты елдің қазіргі полипропиленге деген қажеттілігін жабып қана қоймай, қолданыстағы өндірістердің кеңеюіне және Жаңа байланысты өндірістердің ашылуына себеп болады.

Ел мен Атырау облысы үшін мұнай-газ химиясы саласының өнімдері, атап айтқанда, әрбір долларға экономикада 2-3 доллар өсім әкеледі деп есептелді. Алғашқы интеграцияланған газ-химия кешенінен елдің ЖІӨ-ге қосқан үлесі жақын арада 1%-ға жетеді деп болжануда.

Мұнда өндірілген полипропиленнің 90%-ы Қытайға, Түркияға, Еуропа мен ТМД елдеріне экспортталады.

Жобаны іске асыруға 43 қазақстандық кәсіпорын қатысты. Жабдықтар мен материалдарды дайындаумен және жеткізумен «АтырауМұнайМаш», Петропавл ауыр машина жасау зауыты, «Имсталькон» және басқалары айналысты. Құрылыс кезеңінде 4000-нан астам жұмыс орны құрылды.

Қазақстандық кәсіпорында алғаш рет габариттері 0,1 мм дейінгі дәлдікпен 1 миллион нүктені лазерлік сканерлеу жүргізілді. Мұндай сканерлеу процесінде зауыттың әрбір салынған бөлігі жұмыстың жобалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігін бақылау үшін 3D үлгісімен салыстырылды. Құрылыс кезінде 29 мың тонна металл конструкциялары орнатылды, 165 мың текше метрден астам бетон құйылды, 2,5 мың шақырым кабельдер мен 261 шақырым технологиялық құбырлар салынды.

Жаңа мұнай-газ-химия кешені Қоршаған орта үшін ең қатаң қауіпсіздік стандарттарына сәйкес келеді. Кәсіпорынға Теңіз кен орнынан түсетін пропан зиянды заттардан тазартылған, бұл зиянды газдардың ең аз түзілуін және өндіріс қауіпсіздігін болжайды.

KPI интеграцияланған газ-химия кешенінің сәтті іске асырылған бірінші кезеңі болды.

Келесі кезең – полиэтилен және бутадиен өндірістерін құру.

«KMG PetroChem» ЖШС

«KMG PetroChem» ЖШС (бұрыңғы – «KLPE» ЖШС) осы жобаның екінші кезегін іске асыру үшін құрылған. Мақсаты жылына қуаты 1250 мың тонна полиэтилен өндіру. Жоба үшін шикізат – жылына 1,6 млн тонна көлеміндегі этан.

Жоба Атырау облысындағы «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА аумағында іске асырылуда.

Теңіз кен орнының газы «Полиэтилен» жобасы үшін шикізат.

Жобаны іске асыру үшін тартылған қаражаттың жалпы көлемі (қарыз қаражаты мен шетелдік инвесторлардың қаражатын қоса алғанда) – 6,5 млрд АҚШ долл.

Құрылыс үшін 8000-нан астам жұмыс орны қажет болады, операциялық қызмет кезеңінде 875 білікті кадр тартылатын болады. Алдын ала бағалаулар бойынша салық түсімдерінің көлемі 5,7 млрд АҚШ долл. құрады. Елдің дивидендтері – шамамен 18 млрд АҚШ долл. көлемінде.

Базалық мұнай-газ-химия өнімдерінің меншікті өндірісінің болуы базалық өнімді өнеркәсіптік және тұрмыстық мақсаттағы бұйымдарға қайта өңдейтін, дайын өнімнің одан әрі экспортымен жаңа өндірістерді игере отырып, қосылған құн тізбегін ұзартуға мүмкіндік береді деп күтілуде. Мұндай тәсілді дамыту Қазақстан Республикасы экономикасының мамандануын айтарлықтай өзгерте алады және шағын және орта бизнестің, жаңа жұмыс орындарының айтарлықтай өсуін қамтамасыз ете алады.