БҰҰ мәліметтері бойынша, әлем халқының 40 %-дан астамы үшін су тапшылығы мәселесі өзекті және болжам бойынша шиеленісе түседі. Қазіргі уақытта 1,7 миллиардтан астам адам өзендердің бассейндерінде тұрады, онда су тұтыну су қорын толықтыру мүмкіндігінен асып түседі.
Біз өз қызметімізде Экологиялық кодексті, Су кодексін, Қазақстан Республикасының Салық кодексін, Қазақстан Республикасының белгіленген санитарлық ережелерін, жалпы корпоративтік саясатты, «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ су қағидаттарын, Директорлар кеңесі комитеттері деңгейіндегі басқарманы (кейбір портфельдік компанияларда) ұстанамыз. GRI 303-2, GRI 3-3
2017 жылдан бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-да су ресурстарын басқару жөніндегі корпоративтік стандарт енгізілді, ол 8 негізгі «су» қағидатын айқындайды және «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-ның су үнемдеу және су тұтыну саласындағы тобына кіретін ұйымдардың қызметіне қойылатын талаптарды белгілейді. «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ компаниялар тобының су ресурстарын пайдалану бөлігіндегі қызметінің нәтижелері компанияның су ресурстарына жиынтық әсері талданатын корпоративтік орталықта шоғырландырылады. Бұдан басқа, «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ 2019 жылдан бастап Carbon Disclosure Project су қауіпсіздігі жөніндегі сауалнама шеңберінде су ізі туралы ақпаратты ашады.
2021 жылы «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ «Жер асты және жер асты суларына уранның жерасты-ұңғымалық сілтісізденуінің әсерін мониторингтеуді ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар» корпоративтік стандартын бекітті және уран өндіруші кәсіпорындар жер асты суларының мониторингін енгізді және жүзеге асырады. Стандарттың мақсаты – «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ уран кен орындарының орналасқан ауданындағы табиғи сулардың жай-күйіне жерасты ұңғымалық сілтісіздендіру тәсілімен уран өндіру кезеңінде және уран өндіруші кәсіпорындардың осы процесті аяқтауы бойынша мониторинг жүргізуге бірыңғай талаптарды белгілеу.
Су объектілеріне әсерді бақылау үшін біз жер асты және жер үсті су объектілеріне тоқсан сайын мониторинг жүргіземіз. Жер асты сулары үшін бақылау мониторингтік ұңғымалары қолданылады. Біз үнемі алынатын су көлемін азайтуға және жер үсті су объектілері үшін айналымды су пайдалануды ұлғайтуға бағытталған іс-шараларды өткіземіз. Сезімтал су объектілеріне әсер ету мониторингінің нәтижелері тоқсан сайын стейкхолдерлердің назарына жеткізіледі. Портфельдік компаниялардағы су ресурстарын реттеу мәселелерін экология департаменттері үйлестіреді. GRI 303-3
Су алу
2022 жылы Қордың портфельдік компанияларының су тартуы 304 143 Мл (мың м3) құрады, бұл Астана қаласының жыл сайынғы суды жинаудан 38,4 %-ға артық. GRI 303-3
Біздің қызметіміз ерекше экологиялық, шаруашылық, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылықты білдіретін Қазақстанның батыс өңірінің су объектілеріне (Орал, Қиғаш өзендері, Көкжиде құмдары, Пятимарск су қоймасы); Шарын өзені мен Бестөбе су қоймасына («Мойнақ гидроэлектростанциясы» АА), Сырдария өзені мен Шардара су қоймасына, Қ. Сәтбаев атындағы арнаға, Шідерті каналына (үлкен Алматы көлі және Үлкен Алматы өзенінің бассейніне (су электр станцияларының каскады), Қапшағай су қоймасына (Қапшағай су электр станциясы), Шу-Сарысу бассейніне барынша ықпал етеді. GRI 303-1
2022 жылы Қор компаниялары 205 073 Мл (мың м3) тұщы суны алды, бұл жалпы суды жинаудын 67,4 %-ын құрайды. Тұзды суды жинау 99 070 Мл (мың м3), Қордың жалпы суды жинау көлемінің 32,3 % құрайды.
2022 жылы мұнай мен газды өндіру, өңдеу мақсатында 83 707 Мл (мың м3) алынды, бұл 2021 жылғы деңгейден 0,8 %-ға аз (мың м3).
Уран өндіру және қайта өңдеу секторындағы суды жинаудың жалпы көлемі 9 188,9 Мл (мың м3) құрады, бұл қордың портфельдік компанияларының суды жинаудың жалпы көлемінде 3 %-дан аспайды.
Суды жинаудың негізгі көлемі жерасты су объектілері есебінен қамтамасыз етіледі (93,3 %).
2022 жылы жылу және электр энергиясын өндіру секторы 211 247 Мл (мың м3) алды, бұл 2021 жылы суды жинау көлемінен 133 Мл (мың м3) аз.
Суды тұтыну
Қор су ресурстарының ауқымды тұтынушысы болып табылады. 2022 жылы су тұтынудың жалпы көлемі 304 143 Мл (мың м3) құрады. GRI 303-5
Қордың технологиялық үдерістерінде су ресурстарын тұтынушы ең маңызды секторлар: электр энергиясын өндіру (Қордың жалпы су тұтынуының 58,8 %; «Самұрық-Энерго» АҚ), мұнай мен газды өндіру және өңдеу (17,1 %; «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ), жылу энергиясын өндіру (18,6 %; «Самұрық-Энерго» АҚ»), уранды өндіру және өңдеу (2,8 %-дан аспайды; «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ). Осы есептің мақсаты үшін Қор тобының басқа секторларының суды (2,7 %), сондай-ақ шаруашылық-тұрмыстық мақсаттар үшін су ресурстарын тұтынуы елеусіз. GRI 303-5
2022 жылы жылу және электр энергиясын өндіру мақсатында 211 247 мл (мың м3) су тұтынылды, бұл қордың жалпы су тұтынуының 69,5 %-ын құрайды. Жылу және электр энергиясын өндіру секторының су тұтынуы 2021 жылмен салыстырғанда 133 Мл (мың м3) қысқарды.
2022 жылы мұнай мен газды өндіру және қайта өңдеу секторының портфельдік компаниялары бойынша су тұтыну 83 707 Мл (мың м3) құрады, бұл қордың жалпы су тұтынуының 27,5 %-ын құрайды.
2022 жылы уран өндіру және өңдеу секторы 9 188,9 Мл (мың м3) тұтынды, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 9,2 %-ға артық. 2022 жылы суды тұтынудың төмендеуі уран өндірісінің ұлғаюымен байланысты.
Суды бұру
2022 жылы 87 926 Мл (мың м3) бөлінді, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 1,1 %-ға аз. Осы көлемнен 83 569 Мл (мың м3) жасанды жер үсті объектілеріне жіберілді (сүзу алаңдары, жинақтаушы тоған, буландырғыш тоған және т. б.) 941 Мл (мың м3) бөгде ұйымдарға берілді. Су бұру буландырғыш тоғандарға жүзеге асырылады; Қор ластанған сарқынды суларды су айдындарына ағызуды жүзеге асырмайды. Экологиялық заңнамада белгіленген бөлінген су сапасының нормативтеріне ағынды суларды тазартудың механикалық және биологиялық әдістерін қолдану арқылы қол жеткізіледі. GRI 303-4
Жылу және электр энергиясын өндіру секторында өнеркәсіптік ағынды сулардың пайда болуының ең маңызды көздері күл-қож қалдықтарын гидрозолизациялау жүйелері арқылы күл үйіндісіне шығару және тасымалдау процестері болып табылады, мұнда ағынды сулар қосымша көлік агенті ретінде пайдаланылады. 2022 жылы бөлінген сарқынды сулардың көлемі 73 818 Мл (мың м3) құрады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 774 Мл (мың м3) және 1 %-ға аз.
Мұнай және газ өндіру, қайта өңдеу секторымен 10 692,3 Мл (мың м3) ағынды су бөлінді. Судың елеулі көлемі мұнай мен газды қайта өңдеу секторында ғана қайта пайдаланылады, онда 2022 жылы 5 522,5 Мл (мұнай мен газды өндіру, қайта өңдеу секторының портфельдік компанияларының жалпы су тұтынуының 6,6 %; мың м3) су қайта пайдаланылды, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 502,2 Мл-ге (мың м3) артық.
Уранды өндіру және өңдеу секторы 2022 жылы 3 415,6 Мл (мың м3) бөлді, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 29,2 %-ға аз.
2022 жылы өндірілген ілеспе-қабаттық судың жалпы көлемі 136 519,2 Мл (мың м3) құрады, оның 99,2 %-ы қабаттық қысымды ұстап тұру үшін қабатқа айдалды. Сонымен қатар, шамалы көлемдегі су өрт сөндіру жүйелерін қуаттандыруға, бу өндіруге және шаруашылық-ауыз су қажеттіліктеріне пайдаланылады.
Қор суды табиғи су объектілеріне қайтаруды жүзеге асырмайды. Біз су ресурстарын тиімді пайдалануға және соның салдарынан су алуды азайтуға назар аударамыз. Бұл көрсеткіштің ашықтығы және оны әрі қарай бақылау мүмкіндігі үшін біз суды алу көрсеткіші суды тұтынуға тең екенін түсінеміз.
Дамудың одан арғы бағыттары
Су ресурстарын басқару мәселелері біз үшін негізгі климаттық тәуекелдердің бірі болып табылады. Осыған байланысты біз 2022–2027 жылдарға арналған энергия және ресурс үнемдеу бағдарламасын әзірледік, оның мақсаты су ресурстарын ұтымды пайдалану болып табылады. Портфельдік компаниялардың деректерін талдау тікелей өлшеу арқылы емес, есеп айырысу арқылы алынған мәліметтер сапасының төмен деңгейін көрсетті. Сондықтан біздің қысқа мерзімді міндетіміз – энергия ресурстары мен су ресурстарын тұтынудың тиімді техникалық есебін ұйымдастыру, оның ішінде деректерді жинауды автоматтандыру және суды пайдалануды бақылау.
2023 жылы «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ және «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ-да су ресурстарын басқару жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу жоспарланған, олардың мақсаты суды жинауды қысқарту, айналымды сумен жабдықтауды ұлғайту жөніндегі іс-шаралар мен нысаналы көрсеткіштерді анықтау және егжей-тегжейлі талдау жүргізу болып табылады.
Су ресурстарының ысырабын азайту үшін қосымша мүмкіндіктерді іздеу үшін персоналды энергетикалық және су ресурстарын ұтымды тұтынуға тарту жоспарлануда. GRI 3-3, GRI 303-1
Табиғатты қорғаудың негізгі іс-шараларының бірі TAZALYQ жобасын іске асыру болып табылады, оның шеңберінде Атырау мұнай өңдеу зауытының механикалық және биологиялық тазарту құрылыстарын жаңғырту және реконструкциялау, сондай-ақ булану алаңдары мен нормативтік-тазартылған ағындар арнасын қайта қалпына келтіру жүргізіледі.
Маңғыстау облысында «Қаражанбасмұнай» АҚ-да тұзсыздандыру зауыты пайдалануға берілді. Зауыт Қаражанбас кен орнының қабаттарын қабатқа бу айдау әдісімен мұнай беруді арттыру мақсатында қабат суын өңдеуге және кәдеге жаратуға және техникалық сумен жабдықтауға арналған.
«Karabatan Utility Solutions» ЖШС «Атырау облысындағы Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» (АЭА) арнайы экономикалық аймағының аумағында орналасқан өндірістік объектілер үшін нөлдік сұйық төгінділер қағидаты бойынша химиялық тазартылған су өндіруді жүзеге асырады. Кәсіпорын интеграцияланған газ-химия кешені («KPI» ЖШС) және «KUS» ЖШС ПГТЭС инфрақұрылымының технологиялық қажеттіліктері, сондай-ақ «KLPE» ЖШС, «Butadiene» ЖШС болашақ қажеттіліктері үшін өндірістік сумен, өртке қарсы сумен, минералдандырылған сумен, тұзсыздандырылған сумен қамтамасыз ету үшін технологиялық желілерден су дайындауды және ағындардың барлық түрлерін тазартуды қамтамасыз етеді.
Бұл процесс сұйық қалдықтардың қоршаған ортаға төгілуін болдырмауға, су айналымының тұйық циклін құруға, осылайша кәсіпорындардың қажеттіліктері үшін тұзсыздандырылған су алу үшін шикізат ретінде бастапқы өзен суына деген қажеттілікті едәуір азайтуға, бастапқы шикізатты пайдалану коэффициентін арттыруға мүмкіндік береді.