«Бізде қайта қалпына келтіруді қажет етіп отырған активтер жоқ, бұл 90-шы жылдармен салыстырғандағы басты айырмашылық»

812

04 Ақпан 2015

Көздеген мақсаттарға қол жеткізілді ме және жекешелендіру бағдарламасы жұмысының қағидалары қандай екендігі жайында Елене Бахмутовамен сұхбат.

2014 жылы «Самұрық-Қазына» АҚ еншілес және тәуелді ұйымдарды бәсекелестік ортаға өткізуді қарастыратын жекешелендіру бағдарламасының жұмысын бастады. Өткен жылы жалпы 64 компанияны жүзеге асыру жоспарланған болатын. «Къ» көздеген мақсаттарға қол жеткізілді ме және жекелшелендіру бағдарламасы жұмысының қағидалары қандай екендігі жайында «Самұрық-Қазына» АҚ Басқарма Төрағасының орынбасары Елена Бахмутовамен сұхбаттасты.

- Кешенді жоспарға сәйкес 2014 жылы 64 компанияны жүзеге асыру көзделген болатын. Соңғы деректерге сәйкес олардың қаншасы сатылды? Сатудан түскен жиынтық құн қандай?
- Өткен жылы жалпы құны 4,12 млрд теңгені құрған 12 компания сатылды. Бұл аталған нысандар бойынша жүргізілген бағалау құнынан 1,6 есеге қымбат. Бастапқы құн жайында шешімді активтерді жүзеге асыру жөніндегі комиссия қабылдайды. Бұдан кейін арнайы іс-шараларға сәйкес сауда ұйымдастырылады.
Сондай-ақ, бүгінгі таңда сатып алу-сату келісімшарттарына қол қою шаралары енді аяталатын басқа да компаниялар бар. Аталған компаниялар екінші қатысушыларға сатылды. Құрылтайлық құжаттар бойынша басқа қатысушылар - ЖШС-нің ортақ құрылтайшылары саудаға шығарылған үлесті басымдылықпен сатып алу құқығына ие. Мұндай құқық 12 компания бойынша жүзеге асырылды. Аталған 12 актив бойынша жалпы табыс 20,29 млрд теңгені құрайды деп күтілуде. Басқа нысандар жайында айтар болсақ, олардың бірқатары қайта сатуға шығарылып отыр. Тіпті үш мәрте саудаға қойылып отырғандар да бар. Бұл активтерді сату жалғасуда.

- Сатылымдар сәтті өтуде деп айтуға болады ма?
- Егер құны жағынан, құнын қайтару, монетизация тұрғысынан алсақ, сәтті деп айтуымызға болады. Сатушылар активтердің орнына ақшалай қаражатқа ие болды және ендігі кезекте олар бұл қаражатты басқа мақсатта, инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға жұмсайтын болады.

- Сіздің ойыңызша, неліктен дәл осы компаниялар үлкен сұранысқа ие болды?
- Яғни, нарықта бұларға сұраныс бар. Көп жағдайда сұраныс кәсіпорын орналасқан аймақтарға, олардың оқшаулануына байланысты туындайды. Дегенмен аймақтық аспект өте маңызды және менің ойымша мемлекеттік реестр алаңы мүдделі сатып алушыларды тартуға мүмкіндік беретіндігімен, егер бірінші реттен сатылмаса, екінші, үшінші қайта саудаға шығаруға қажетті уақыт ұсынатын механизмімен таныла білді. Егер де барлық мүмкіндіктер таусылып, компания сатылмаса, бұл нысандармен әрі қарай не істеу керекті жайында салалық комиссия тарапынан шешілетін болады. Мүмкін, компанияны не оның үлесін жүзеге асыруға шығармас бұрын оның қызмет түрін жетілдіріп, ондағы келелі мәселелерді шешу қажет шығар.

- Үміткерлер бар ма?
- Әзірге біз оған жете қойған жоқпыз. Алайда, мысалы «Қазгеомаш» ЖШС бойынша сауда үш рет өткізілмеген болып танылды. Алайда үлесті екінші қатысушыдан сатып алу туралы ұсыныс жасалған болатын. Алғашқыда бұл қызықсыз болып көрінгендіктен бөліп төлеу мүмкіндігі берілген-ді. Бірақ нарықтық шартқа сәйкес сатып алушы табылмағандықтан бұл қатысушымен қайта екі жаққа тиімді шарттарда келіссөз жүргізілуде.

- «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-ның кей активтері бойынша сауда өткізілмеген болып табылды. Қор олармен әрі қарай не істейді? Қайта сауда ұйымдастырылады ма?
- Оны сату үшін барлық механизм іске қосылады. Ал сатып алушы жоқ екендігін түсінген жағдайда нысанның өзіне қайтып оралып, кәсіпорында ненің дұрыс еместігі анықталады. Бәлкім, сауда үшін қолайлы уақыт таңдап алынбаған болар. Біз сатылатын компания туралы ақпаратты ашуға баса көңіл бөлдік. Соның ішінде компанияның немен айналысып, даму преспективасының қандай екендігін түсінуге мүмкіндік беретін оның бағалау есептері жайлы анағұрлым кең ақпарат келтірілген мәліметтерін алуға болатындай жағдай туғыздық. Бұл ыстық бәліштер еместігін анық білеміз. Сондықтан компанияны сатып алмас бұрын бұған дейін қандай қызметпен айналысқандығын, келешекте қандай қызметтермен айналыса алатындығын білу маңызды екендігін түсінеміз. Компанияны сатып алуға ниетті емес әлеуетті сатып алушыларға ақпаратты босқа ашып алмас үшін және ең бастысы, керсінше сатып алуға ниетті сатып алушының бұл шешімді қабылдауына қажетті ақпаратқа қол жеткізуі үшін компанияның коммерциялық қызығушылықтары арасында дұрыс теңгерімді табуға тырыстық.

- Бағалау қызметіне жұмсалатын қаражатты кім төлейді?
- «Самұрық-Қазына» АҚ-ның сайтында жарияланған саясатымыз бен регламентімізге сәйкес әрбір меншік иесі өзіне тиесілі үлесті ішінара немесе тұтастай сатпас бұрын кәсіби бағалаушылардың тәуелсіз бағалау жүргізуіне тапсырыс беруге міндетті. Тәуелсіз бағалау компанияны жүзеге асырудың бастапқы құнын бекітуде аса маңызды болып табылады. мыз бен регламентімізге сәйкес әрбір меншік иесі өзіне тиесілі үлесті ықтайтын боламы

- Сонда нарыққа артық активтер шығарылуы тиіс пе, әлде тартымды активтер шығарылуы тиіс пе?
- Бізде бейінді емес активтерге қатысты бағдарлама болды. Бұл бағдарлама өз кезегімен жүргізілуде. Қазіргі таңда бұл тұтастай бейінді емес активтер және олардың бірқатары атқарушы органдарға тапсырылуы тиіс. Мысалы, әлеуметтік мақсаттағы нысандар. Біздің компаниялар үшін олар қосымша жүктеме болды. Себебі аталған кәсіпорындарды ұстап отыру қажет болды. Мәселе оларды сатудан қандай да бір табыс түсіру емес, бейөндірістік шығындардан құтылу болып табылады. Бұл таза бейінді емес активтер.
Ал егер біз 106 нысанды, соның ішінде өткен жылы 64 нысанды сатуды жоспарлаған жекешелендіру бағдарламасы жайында айтсақ, мұнда «Самұрық-Қазына» АҚ-ның компаниялар тобына ерекше ілтипат берілді. Сондай-ақ, бәсекелестік ортада өмір сүре алатын компаниялар айрықша бағаланды. Бірінші кезекте стратегиялық маңызға ие немесе үлестерін сату, стратегиялық инвесторларды тартуды көздеген компаниялар сатылды.
Стратегиялық инвесторларға кей жағдайларда 49%-ды сату жеткілікті болса, кей жағдайларда 51%-ды сатуға қажет болып жатады. Себебі оның да айрықша ықыластарын ескерген жөн. Сондықтан біздің компанияларды екі үлкен блокқа бөлуге болады. Бірінші блокқа компаниялар тобы үшін стратегиялық маңызды емес және бәсекелестік ортада әрі қарай қызметін жалғастыра алатын компаниялар жатады. Әдетінше, бұл компаниялар түгелдей сатылады.
Екінші блокқа «Самұрық-Қазына» АҚ үшін стратегиялық маңызды немесе компанияның келешегімен тығыз байланысты компаниялар кіреді. Мұндай жағдайда бұл компанияда иемдену үлесінің басым бөлігін сақтап қалу маңызды. Акциялардың/үлестердің бір бөлігі жекешелендіруге шығарылып, стратегиялық инвесторлар тартылады. Стратегиялық инвесторлар тарапынан инвестициялық жобаларды ортақтасып қаржыландыру немесе компанияның дамуына басқалай қатысу формасы күтеледі.

- Сіздерде тіпті де тиімді емес активтер бар ма?
- Бізде қайта қалпына келтіруді қажет етіп отырған активтер жоқ. Бұл ағымдағы жекешелендіру кезеңнің 90-шы жылдары жүзеге асырылған жекешелендірумен салыстырғандағы басты айырмашылығы. Ол кезде жекешелендіру тек өмір сүру қабілетінен айырылған компаниялардың қызметін жандандырып, өмір беру үшін жүргізілген болатын. Ал біздің барлық активтер бүгінгі таңда тұтастай жұмыс жасап отырған және әлі де қызмет етуге дайын компаниялар. Иә, дегенмен олардың өсу нүктелерін табу қажет. Ал, егер бүгінде қызметі тоқталған компаниялар турасында айтсақ, бұл ғимараттар, құрылыстар, жабдықтар түріндегі активтер болуы мүмкін. Бірақ аталған активтерді «Самұрық-Қазына» компаниялары стратегиялық маңызды емес деп тауып отыр. Ал жаңа иегерлер олардың тиімді даму жолдарын табуға тиісті.

- Сатып алынған активтің жаңа меншік иегері компанияның қызмет бейінін сақтап не сақтамай отырғандығы қалай бақыланады? Жаңа қожайындар активтердің сатылымға дейінгі қызмет бейінін сақтауға міндетті ме? Егер меншік иегері кәсіпорынды сауықтыратын болса, қызметкерлер құрамы бойынша міндеттер сақталады ма?
- Бұл мәселелер жүзеге асыру шарттарында, соның ішінде компанияның сатуға шығарылу іс-шаралар негізінде көрсетіледі.Егер бұл жай ғана электронды аукцион болса, сатушыны тек баға ғана қызықтырады. Ал егер қандай да бір шектеулер қою қажет болса, бұл электронды конкурс. Ережеге сәйкес екі негізгі талап қойылады. Бір жыл көлемінде қызметкерлер саны мен ұжымдық келісімдердің шарттарын сақтау болып табылады. Біз мұны неліктен қолданып отырмыз? Себебі бұл кәсіпорындар өңірлерде, жиі жергілікті тұрғыны аса көп емес елді-мекендерде орналасқан. Сәйкесінше, аталған кәсіпорындардың қызметіне адамдар мен нақты бір келісімдердің орындалуы тікелей тәуелді болып келеді. Сондықтан берілетін бір жыл – ең ұтымды да қолайлы мерзім. Берілген бір жылдың ішінде бұл кәсіпорындарда жұмыс істейтін қызметкерлер өздерінің болашақтағы қадамдарын анықтай алса, меншік иегерлері орын алған жағдайды егжей-тегжейлі түсініп, кейін компанияның қызмет түрін ауыстыру не айтарлықтай тиімді деп тапқан жағдайда бұған дейінгі бағытын сақтап қалу қажеттігін түсіне алады. Мұндай шарттар мен мәмілеге келген міндеттердің орындалуы бойынша бақылау механизмі сатып алу-сату келісімшартында анық көрсетілуі тиіс. Ал егер екі кезеңді конкурс жайында айтар болсақ, сатудың мұндай формаларына жаңа меншік иесіне қатысты анағұрлым қатаң шарттар қойылады. Тіпті кепілдеме міндеттемелер қабылаудауға дейін және т. с. с. Механизм дәл бұған дейінгідей, сатып алу-сату келісімшартының мәтінінде сатушы тәртіп бұзушылығының деңгейіне байланысты қабылдай алатын әрі қарайғы әрекеттері мен ковенанттары жазылады. Негізінен бұл айыппұл, бірақ келісімді бұзу туралы талаптар да болуы мүмкін.

- Бұған дейін сауданы Қазақстандық қор биржасында өткізу туралы ұсыныс жасалған болатын. Бірақ 2014 жылы ең ұтымды варинаты ретінде Қаржы министрлігінің мемлекеттік реестрі таңдап алынды. Неліктен?
- Әрине, сауданы қор биржасында да өткізуге болады, бірақ оның не үшін қажет екендігін түсінген жөн. Бұл жағдайда мемлекеттік реестр сату үшін өз алаңын ұсынып отыр. Ал қор биржасы - негізінен бұл алғашқы сатуға емес, қайталама нарықтағы саудаға арналған алаң. Бізде KEGOC компаниясының ІРО-сы өтіп, 42 мыңнан астам жеке тұлғалар акцияларға ие болды. Неге екенін білмеймін, қазіргі таңда қалың жұртшылық арасында баға құбылмалығына байланысты алаңдаушылық туындауда. ІРО аясында біз акцияларға үш жылдан бес жылға дейін иелік етіп, дивиденттер алатын ұзақ мерзімді инвесторлардың компанияға келуін құптайтындығымызды бірнеше мәрте айтқан болатынбыз. Компанияны ІРО шығарғаннан кейін бір ай уақыт өткенде қайталама нарықта ІРО-ға шығарылған акциялардың 10%-ы сатылып үлгерілді. Компания инвестициялар үшін қаражат тартты. Олардың тарифтік саясаты оң бағытқа өзгерді. KEGOC өткен жыл үшін де, 2015 жылдың бірінші жарты жылдығы үшін де дивиденттер төлеуді жоспарлап отыр. Жекешелендіру қор биржасында өткізу мүмкіндігіне қайтып оралайық. Егер біз кейіннен акциялар саудасымен белсенді түрде айналысатын болсақ, бұл ақылға қонымды іс болар еді. Ал егер біз осылайша тек компанияларды сатуды ғана көздесек және жаңа сатып алушының қор биржасында белсенді сауданы көруге еш қызығушылығы болмаса, нарықта сұраныс болмаса, ондай айтарлықтай күрделі механизмді пайдаланудың еш қажеттігі жоқ.

- Мемлекеттік реестр сайтында активтердің акциялары сатылған жеке және заңды тұлғалардың есімдері мен оларға қатысты мағлұматтар жарияланбайды. Аталған ақпарат құпия болып табылады ма? Неліктен мәліметтер жарияланбайды? Бұл ашықтық белгілеріне қарама-қайшы келеп, жекешелендіру – бұл активтерді «өзінің адамдарына арзан бағаға» тарату деген алып-қашпа сөздерді одан әрі өршіте түспей ме?
- Бұл ортақ шешім. Қалай десек те, сатып алушы жөнінде ақпаратты жариялау үшін ол өзі туралы мағлұматтарды ашуға келісімін беруі тиіс. Әзірше өз еркімен бұған келісімін берген ешкім жоқ. Дегемен басты мақсат қиянат етушілікке жол бермеу еді, сондықтан сауда жаңа ғана жоғарыда айтып өткен механизм арқылы, яғни мемлекеттік реестрдің электронды алаңында жүргізіледі. Компания туралы ақпарат толықтай ашылады және сатып алушының қандай да бір активті сатып алу жөнінде өз еркімен саналы шешім қабылдуына мүмкіндік бар. Бұған қоса келісім құны жарияланады және кез-келген адам қашанда сатудың барлық кезеңдерінің сақталуын тексере алады. Сол арқылы ашықтық механизмі қамтамасыз етіледі, әдейі мәлім болған тұлғаға нысанды сату және қиянат келтіру мүмкіндіктері айтарлықтай ықшамдалады.

- Осы уақыт аралығында голландық аукцион жүргізілді ме?
- Әзірге болған емес, алайда ағылшын аукционыннан голландыққа ауысу ықтималдығы бар.

- Қай деңгейге дейін?
- Мұндай шешімдерді қабылдау үшін арнайы жасақталған комиссия бар. Егер комиссия әрі қарай бағаны төмендету негізгі мақсаттарға үйлеспейді және ол активтердің құнсыздануына, яғни шығындарды тиянақтауға әкеледі деп тапса, онда әзірге жүзеге асыру процесін тоқтып, қандай да бір уақыттан соң аталған нысанды саудаға қайта шығарған жөн.