КӨЛІК ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА

Көліктік-логистикалық әлеуетті дамыту

«Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «ҚТЖ» ҰК» АҚ) – көлік-логистикалық холдинг, Қазақстан Республикасының магистральдық теміржол желісінің операторы, жүктер мен жолаушылардың Ұлттық теміржол тасымалдаушысы. «ҚТЖ» ҰК» АҚ компаниялар тобы Қазақстан Республикасының 17 облысымен және Республикалық маңызы бар 3 қаламен, ал 16 түйіспе пункт арқылы – көршілес бес елмен: Қытаймен, Ресеймен, Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және Түрікменстанмен экономикалық өзара байланысты қамтамасыз етеді. «ҚТЖ» ҰК» АҚ еліміздегі локомотивтердің, жүк және жолаушылар вагондарының ірі меншік иесі. «ҚТЖ» ҰК» АҚ Қазақстандағы ең ірі жұмыс берушілердің бірі.

Қызметтің негізгі нәтижелері

Өткен жылы «ҚТЖ» ҰК» АҚ рекордтық көрсеткішке қол жеткізді, ол өзінің бүкіл тарихында бір километрге 252 млрд тоннадан асты. 20 жыл ішінде бұл көрсеткіш екі есеге, 2021 жылғы деңгейге – 5,4%-ға өсті. Мұндай жетістік логистиканың өзгеруіне, тасымалдау ауқымының ұлғаюына және тау-кен металлургия өнімдерінің экспортының өсуіне байланысты мүмкін болды.

Теміржол көлігінің жолаушылар айналымы да 2021 жылғы деңгеймен салыстырғанда 29,7%-ға өсті, демек, азаматтық авиация мен автомобиль көлігін қоса алғанда, бүкіл көлік саласының жалпы жолаушылар айналымындағы үлесі 22%-ға өсіп, 14%-ды құрады.

Нәтижелерге әсер еткен факторлар

Қаржылық нәтижелердің төмендеуі бағаның өсуіне байланысты материалдарға, отынға және қызметтерге жұмсалатын шығыстардың, борыштық міндеттемелердің ұлғаюы есебінен қаржыландыруға жұмсалатын шығыстардың, компания жұмыскерлерінің жалақысын арттыру есебінен ЕАҚ шығыстарының өсуі есебінен болды.

Таза қарызды ұлғайту Компанияның локомотивтер паркін жаңарту үшін 132 млрд теңге мөлшерінде қарыз қаржыландыруды тартумен байланысты, сондай-ақ «Достық-Мойынты» учаскесінің екінші жолдарының құрылысы» инфрақұрылымдық жобасын іске асыру үшін 162,9 млрд теңге сомасына облигациялардың алғашқы шығарылымы жүргізілді.

Сонымен қатар 2022 жылы дәстүрлі көлік-логистикалық тізбектердің бұзылуына байланысты проблемалар туындады.

Бұл мәселелер келесі факторларды қамтыды:

• Қытай-Еуропа-Қытай бағытындағы дәстүрлі көлік тізбегінің бұзылуына әкелген геосаяси жағдай және логистиканың өзгеруі;
• Қазақстан-Қытай шекара өткелдеріндегі пойыздарды қабылдау-тапсыру кезіндегі қиындықтар;
• Қазақстан-Ресей және Қазақстан-Түрікмен шекара өткелдерінде пойыздарды толық көлемде қабылдаудың мүмкін болмауы;
• Иранға қатысты санкциялық саясат;
• баламалы көлік түрлері тарапынан бәсекелестікті күшейту.

Қазақстан аумағы бойынша жүктердің қауіпсіз және үздіксіз өткізілуін қамтамасыз ету үшін баламалы маршруттарды қалыптастыру бойынша жұмыстар жүргізілді.

Қытайдан Ресей мен Беларусияға, сондай-ақ кері бағытта бағыт бойынша жаңа транзиттік жүк ағыны тартылды.

Транскаспий халықаралық көлік бағыты (ТХКБ) халықаралық тасымалдарды дамытудың перспективалық бағыты және жүк жөнелтушілерден Грузия, Түркия порттары бағытында және одан әрі еуропалық нарықтарға жүктерді жеткізу үшін белсенді сұранысқа ие болды. ТХКБ өткізу қабілетін кеңейту үшін маршруттың барлық қатысушылары тарапынан инфрақұрылымды дамыту бойынша бірыңғай тәсіл қалыптастырылды, маршруттың қазақстандық учаскесінің, сондай-ақ Әзірбайжан мен Грузия аумағында инфрақұрылымды жақсарту бойынша бірқатар жобалар жоспарланған.

Сондай-ақ Оңтүстік дәлізді дамыту бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Қытайдан Қазақстан мен Иранның аумағы арқылы Түркияға өтетін Оңтүстік дәліз арқылы транзиттік тасымалдар белсенді дамып келеді.

Инфрақұрылымды жаңғырту

Жобаны іске асыру шағын және орта бизнесті дамытуға ықпал етеді. Жобаны іске асырудың жиынтық әсері бюджетке түсетін түсімдерді 20 жыл ішінде қосымша 4,1 трлн теңге мөлшерінде ұлғайтуға мүмкіндік береді.Құрылысты 2025 жылғы 4-тоқсанда аяқтау жоспарлануда.

Бұдан басқа бірқатар жобалар бойынша жұмыс жүргізілді: 2024-2025 жылдар – ұзындығы 106 км «Дарбаза-Мақтаарал» т/ж желісінің құрылысы, 2024-2025 жылдар – Бақты-Аягөз т/ж желісінің құрылысы – 3-ші шекаралық өткізу пункті, ұзындығы 270 км, 2023-2024 жылдар – Алматы маңындағы айналма т/ж торабының құрылысы, ұзындығы 73 км. Ірі инфрақұрылымдық бастамалармен қатар магистральдық теміржол желісін және кірме жолдарды жаңғырту бойынша жоспар қалыптастырылды. Алдағы үш жылда 2 мың шақырымнан астам темір жолға күрделі жөндеу жүргізу жоспарлануда.

Халықаралық көлік маршруттарын дамыту аясында Қазақстан Әзербайжан, Түркия және Грузиямен бірлескен 2022-2027 жылдарға арналған «тар» жерлерді синхронды жою және Транскаспий халықаралық көлік маршрутын нығайту жөніндегі жол карталарына қол қойды. Мемлекет Ақтау және Құрық порттарының өткізу қабілетін арттыруды, «контейнерлік хаб» салуды, сондай-ақ сауда флотын 10 жаңа пароммен толықтыруды жоспарлап отыр. Осыған ұқсас шаралар басқа қол қоюшы елдер тарапынан қабылданады деп күтілуде.

Сондай-ақ 2022 жылы Президенттің тапсырмасы бойынша «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ны ұлттық көлік-логистикалық компанияға айналдыру процесі басталды. Бүгінгі таңда «ҚТЖ» ҰК» АҚ жанынан құзыреттілік орталығы құрылды, оның негізгі міндеті жаңа логистикалық өнімдерді ұйымдастыру және транзиттік жүк ағындарын трансқазақстандық маршруттарға қайта бағдарлау.

Жолаушылар тасымалы

Теміржол көлігінің жолаушылар айналымы да 2021 жылғы деңгеймен салыстырғанда 33,2%-ға өсті, демек, бүкіл көлік саласының (азаматтық авиация мен автомобиль көлігін қоса алғанда) жалпы жолаушылар айналымындағы үлесі 22%-ға өсіп, 14%-ды құрады.

«Жолаушылар тасымалы» АҚ ҚТЖ еншілес компаниясы жолаушылар үшін қолайлы жағдай жасау үшін үлкен жұмыстарды атқарады. Сонымен қатар Қазақстан аумағындағы темір жолдардың ұзындығын ескере отырып, бұл «ҚТЖ» ҰК» АҚ бизнестің осы секторының беделдік тартымдылығын сақтаудың өте маңызды факторы. Жолаушылардың қалауы зерттеледі, кері байланыс жұмыс істейді, қызметке шағымдар мұқият түрде тіркеледі және компанияда түсініледі. Вагон паркін жаңарту үшін көп нәрсе жасайды.

2022 жылы көлік түрлері бойынша Қазақстанның жолаушылар айналымы, млн жкм

Компанияның жолаушылар айналымы 2022 жылы 2021 жылғы деңгейге қарағанда 29,7%-ға өсіп, 12 353 млн жкм (2021жылы – 9 524,3 млн жкм) құрады. Жолаушылар айналымының ұлғаюы коронавирустық инфекциямен байланысты пойыздар қозғалысының шектеулерін алып тастау және мемлекетаралық және транзиттік пойыздардың жүруін қалпына келтіру, сондай-ақ жекелеген пойыздарды коммерциялық бағыттардан әлеуметтік бағыттарға ауыстыра отырып, Тальго пойыздары бойынша маршруттық желіні оңтайландыру арқылы болды.

2022 жылы «Жолаушылар тасымалы» АҚ жолаушылар саны 14 073 мың жолаушыны құрады (2021 жылы – 11 597 мың жолаушы), оның ішінде:

• «Жолаушылар тасымалы» АҚ қалыптастыру пойыздары бойынша – 11 665 мың жолаушы;
• «Қала маңы тасымалы» филиалы бойынша – 2 315 мың жолаушы;
• бөтен т/ж әкімшіліктерін қалыптастыру пойыздары бойынша – 93 мың жолаушы.

«Жолаушылар тасымалы» АҚ жөнелткен жолаушылар саны

Жолаушылар тасымалынан түсетін кірістер 2022 жылы 88,4 млрд теңгені құрады, бұл жолаушылар айналымы көлемінің 29,7%-ға өсуі себебінен 2021 жылдың ұқсас кезеңіндегі фактіден 54,4%-ға жоғары.

Жаңа маршруттар

2022 жылғы қаңтарда Ақтаудан «Маңғыстау – Алматы-2» бағыты бойынша жаңа купе және плацкарт вагондары бар № 77/78 жолаушылар пойызы бірінші рейске аттанды. Маңғыстаулықтар үшін бұл үлкен оқиға болды, өйткені түбек Астанадан да, Алматыдан да алыс орналасқан.

Маңғыстау-Алматы бағыты еліміздегі ең ұзын бағыт, оның ұзындығы 2 812 шақырымды құрайды және, әрине, бірінші орында жолаушылардың жол жүруіне қолайлы жағдай жасау мәселесі тұр.

Аймақ халқы бірден тікелей пайда көрді, өйткені жаңа вагондардың құрамы аймақ экономикасын дамытуға ынталандырады, өйткені Каспий теңізінің жағалауы туризмді дамыту үшін өте тартымды. Осы жерден жүретін жаңа пойыздар тек жергілікті тұрғындар үшін ғана емес, сонымен қатар қонақтар мен туристер үшін де үлкен сұранысқа ие.

Айта кетерлік жәйт бұл пойыздардың қозғалыс кестесі өзгерді: Ақтаудан Алматыға дейінгі жол уақыты 2,5 сағатқа қысқарды. Бұл жол жүру уақытын жолаушылар жоғары сервисі бар жаңа вагондарда өткізетін болады.

 Вагондарда телефондарды зарядтауға арналған қосқыштар (әрқайсысы екі электр розеткасы және екі заманауи USB порты), бейнебақылау жүйесі бар. Жолаушыларға ыңғайлы болу үшін әр вагонда тоңазытқыш, микротолқынды пеш, ыстық су титаны және ауыз су диспенсері бар.

 Вагондар «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде сатып алынды және Тверь вагон жасау зауытының технологиясы бойынша «Тұлпар» зауытында жиналды. Вагондарды сатып алуды «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ қаржыландырды.

Сондай-ақ Атырау мен Астрахань арасында теміржол қатынасы ашылды. Сапарларды «Атырау-Астрахань» қатынасымен № 625/626 халықаралық жолаушылар пойызы орындайды. Оны іске қосу туралы шешім Қазақстан мен Ресейдің теміржол әкімшіліктері арасындағы екіжақты уағдаластық негізінде қабылданды. Жүру жиілігі – күн сайын.

2022 жылғы қыркүйекте «ҚТЖ» ҰК» АҚ клиенттердің сұраныстарына қарай жүріп, күн сайын жүретін «Астана-Жезқазған» пойызын іске қосты.

Тальго вагондарынан құрылған пойызда 344 орын дайындалған. Вагондар ауаны баптау жүйесімен және биодәретханалармен жабдықталған. Әрбір купеде розеткалар бар және жол бойында «Vputi.kz» мультимедиялық порталда фильмдер көруге және музыка тыңдауға болады.

Сонымен қатар жолаушылар вагон-мейрамхана қызметін пайдалана алады. «Гранд» және «Гранд PMR» класты вагондарда (мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін) душ кабиналары қарастырылған.

«Жолаушылар тасымалы» АҚ-да вагон паркін жаңарту тұрақты жүргізілуде. Тек 2010-2022 жылдар аралығында компания 1224 вагон сатып алды, оның ішінде 141 вагон – Маңғыстау облысы бойынша поездар құрамын жаңарту үшін.

«Маңғыстау – Алматы-2» маршрутында арнайы әйелдер вагонының пайда болуы әйел қауымының өкілдері үшін жағымды жаңалық болды. 2021 жылы компания нарықтық талдау мен клиенттерге сауалнама жүргізіп, нәтижесінде «Жолаушылар тасымалы» әйел жолаушыларға жаңа қызмет енгізу туралы шешім қабылдады. Сыртқы және ішкі жағынан әйелдер вагондары басқалардан еш айырмашылығы жоқ. BILET.RAILWAYS.KZ сайтында теміржол билеттерін ресімдеу кезінде немесе «Жолаушылар тасымалы» АҚ билеттер кассаларында ғана «әйел» белгісі болған кезде бұл вагон тек қана әйел жолаушыларға билеттерді сатуға арналған болады. Пилоттық жоба аясында қызметті «Маңғыстау-Алматы» және «Алматы-Өскемен» ең ұзақ маршруттарында енгізу туралы шешім қабылданды.

Пилоттық режимде адалдық бағдарламасын енгізу аясында 2022 жылғы 14 наурыздан бастап «Жолаушылар тасымалы» АҚ «Алтын» дисконттық картасын іске қосты. Ол стандартты жолаушылар вагондары мен «Тальго» сапарларына 25% жеңілдік береді. Картаны компанияның билет кассаларынан сатып алуға болады, оның құны 2022 жылы 19 999 теңгені құрады. Жеңілдік картасын офлайн және онлайн билеттерді сатып алу арқылы пайдалануға болады.

Жолаушылар үшін қолайлы жағдайлар

2022 жылы Қазақстанның жолаушылар теміржол паркі 62 «Тальго» вагонымен толықтырылды. Халықаралық байқаудың қорытындысы бойынша алдағы жылдары тағы 500-ге жуық жаңа вагон сатып алу жоспарлануда. Олардың барлығы халықаралық стандарттарға сай болады. Осы вагондарды жеткізгеннен кейін парктің жалпы үштен екісіне жаңартылады. 2022 жылдың соңында Халықаралық конкурстың қорытындысы бойынша DB Engineering & Consulting ұсынымдарының негізінде Stadler Bussnang AG швейцариялық компаниясы «Тұлпар» зауыты базасында Қазақстанда жолаушылар вагондарын өндіру жөніндегі жобада серіктес ретінде анықталды.

Stadler вагондарының бірқатар артықшылықтары бар: пайдалану мерзімі 40 жыл, Еуропалық сапа стандарты, заманауи дизайн, оқшаулау деңгейі кемінде 35% және соңғы технологиялардың трансферті.

Артықшылықтардың қатарында жолаушылар пойызының құрамына автономды режимде басқа өндірушілермен салыстырғанда әлдеқайда ұзақ жұмыс істеуге мүмкіндік беретін вагондардың жанармай багының сыйымдылығы да бар.

Тұтастай алғанда, вагондардың техникалық сипаттамалары жоспарлы жөндеу түрлеріне ұзақ мерзімді ағытпаларсыз тізбексіз жөндеу жүргізуге мүмкіндік береді. Осылайша құрамдар үздіксіз тасымалдау процесін қамтамасыз етеді.

Вагондар өндірісін ұйымдастыру үшін «Тұлпар» жергілікті персоналы Stadler зауыттарында тиісті оқытудан өтеді деп жоспарлануда. Бүгінгі таңда «ҚТЖ» ҰК» АҚ «Самұрық-Қазына» АҚ-ның қатысуымен қаржыландыру мәселесін пысықтауда, сондай-ақ валюталық тәуекелдерді азайту бойынша келіссөздер жүргізілуде.

Жүк тасымалдары

Жүк айналымы көлемінің ұлғаюы ішкі су көлігінде – 54,5%, теңіз көлігінде – 23,4% байқалды. Құбыр көлігінің жүк айналымының өсуі 3,6%-ды құрады.

2022 жылы «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның тарифтік жүк айналымы километрге 245,2 млрд тоннаны құрады, бұл 2021 жылғы деңгейден 5,1%-ға жоғары. Өсім экспорттық және транзиттік қатынастардағы жүк айналымының артуына байланысты болды. Жалпы пайдалану жүк айналымы тарихи ең жоғары деңгейге жетіп, бір километрге 252 млрд тоннаны құрады – бұл Қазақстан теміржолшыларының сөзсіз рекорды болды.

Ел ішінде жүк тасымалы, керісінше, 1,9%-ға төмендегенін көрсетті. Бұл қара металл сынықтарын, темір кенін және түсті металл кенін, астықты тасымалдау көлемінің азаюына байланысты болды.

Ал жүк айналымын әкелу 10,3%-ға артты. Қазақстан шегіне әкелу бойынша жүк айналымы 2,3%-ға төмендеді (жүктерді тасымалдау көлемін 3%-ға азайту есебінен). Мұнай өнімдерін, көмірді, химиялық заттарды, құрылыс жүктерін, қара металл сынықтарын, тыңайтқыштарды, түсті металдарды, көмір коксын, цементті тасымалдау көлемі азайды.

Транзиттік тасымалдардың ұлғаюының негізгі факторлары Қырғызстаннан Ресейге, Беларусияға және Еуропа елдеріне көмірдің жаңа жүк ағыны; Ресейде биржалық бағаның төмендеуіне байланысты Ресей мен Беларусьтен ОА елдеріне және Ауғанстанға мұнай өнімдерінің айтарлықтай өсуі; Ресейден Қырғызстанға астық тасымалының ұлғаюы; химиялық жүктерді тасымалдау логистикасының өзгеруі – поливинилхлорид пен каустикті Қытай Ресейге және ОА елдеріне жеткізудің өсуі болды.

Геосаяси себептерге байланысты өзгерген логистика тыңайтқыштарды (карбамид, калий хлориді, аммиак селитрасы) Өзбекстаннан Украинаға тасымалдау болмаған жағдайда, осы елден өндірушілер Латвия, Польша, Беларусь және басқа Еуропа елдерінен серіктестерге қайта назар аударды. Калий тыңайтқыштарын контейнерлерде Беларуссиядан Қытайға тасымалдау көбейді. «Қытай-Ресей-Қытай» бағыты бойынша контейнерлік тасымалдардың артуы күрт өсті.

2020-2022 жылдар кезеңінде контейнерлердегі транзит, мың ЖФЭ

Бұдан басқа Транскаспий халықаралық көлік бағыты мен «Солтүстік – Оңтүстік» дәлізі арқылы Үндістанға және Парсы шығанағы елдеріне Иран мен Иранның Бандар-Аббас порты арқылы транзиттік жүк ағынын арттыру бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде.

Контейнерлік сервис, атап айтқанда, «Алтынкөл-Ақтау-Баку-Поти/Батуми» ТХКБ бағыты бойынша шаттл-пойызы ұйымдастырылып, іске қосылды.

«Аягөз-бақты теміржол желісінің құрылысы» жобасы бойынша Жол картасы әзірленді, оның шеңберінде «ҚТЖ» ҰК» АҚ «РЖД» ААҚ-мен бірлесіп 2030 жылға дейін Ресей-Қазақстан-Қытай қатынасында жүктерді тасымалдаудың қолданыстағы және әлеуетті (өсу жағдайында) көлемдерін талдауға кірісті.

2023 жылға арналған жоспарлар

2023 жылы «ҚТЖ» ҰК» АҚ мынадай мақсаттарды іске асыруды жоспарлап отыр:

• пайдалану жүк айналымын 268,8 млрд ткм дейін ұлғайту (2022 жылға қарай 6,7%);
• контейнерлік транзитті 1 250 мың ЖФЭ-ге дейін ұлғайту  (2022 жылға қарай 10,7%);
• паркті жаңарту және инфрақұрылымды жаңғырту бойынша жұмысты жалғастыру;
• «Достық-Мойынты» теміржол учаскесінің екінші жолдарын салуды жалғастыру;
• екі теміржол желісінің құрылысын бастау (Алматы, «Бақты-Аягөз» станцияларын айналып өту);
• сауда хабтарының жобаларын іске асыруға кірісу;
• ТХКБ активтерін басқару үшін PSA-мен бірлескен кәсіпорын құру;
• Stadler технологиясы бойынша салынған жолаушылар вагондарын өндіруді бастау;
• Компанияны ұлттық көлік-логистикалық компанияға айналдыруды жалғастыру.